PandoraNieuws Medicijnspecial, november 2005
Door Froukje Bos, beleidsmedewerker Stichting Pandora,
Aan de PandoraHelpdesk en op het Pandoraforum worden veel vragen gesteld over de werking van psychofarmaca met betrekking tot vruchtbaarheid, conceptie, zwangerschap en borstvoeding.
Stichting Pandora constateert dat patiënten/gebruikers en direct betrokkenen geen of onvoldoende voorlichting en begeleiding krijgen. Mensen geven aan dat de kennis van de behandelend arts vaak te kort schiet, ook de wetenschap geeft onvoldoende antwoord. Er bestaan veel onzekerheden. Vanwege het grote belang om geen fouten te maken, zoeken patiënten en hun familie naarstig naar informatie en zoeken ook naar bevestiging van informatie, om zeker te weten dat het klopt. Met het hoge gebruik van met name antidepressiva onder vrouwen, is het verbazingwekkend dat voorlichting zo sterk te kort schiet. Op 7 Augustus 2001 kopte Metro al: ‘ Meer depressies tijdens dan na zwangerschap’: ‘Depressie tijdens de zwangerschap komt vaker voor dan een postnatale depressie. De zwaarmoedigheid kan tijdens de zwangerschap even erg zijn als die na de geboorte, blijkt uit onderzoek aan de universiteit van Bristol. Het onderzoek toont aan dat een depressie het vaakst voorkomt in de achtste maand van de zwangerschap. Het verschijnsel komt het minst voor acht maanden na de geboorte. Psychiater Jonathan Evans bestudeerde de gemoedstoestand van meer dan 9000 (!) vrouwen. Postnatale depressie komt bij ongeveer 10 procent van de vrouwen voor. In de achtste maand van de zwangerschap heeft ruim 13 procent van de vrouwen last van een depressie.’
Informatie komt bij flarden. Op 29 maart 2004 kwam met het bericht ‘Prozac mogelijk gevaarlijk voor ongeboren vrucht’: ‘Zwangere vrouwen die Prozac of andere middelen slikken om hun depressie te bestrijden, zouden de hersenen van hun ongeboren kind kunnen beschadigen. Daarvoor hebben pediatrische wetenschappers van de Universiteit van North Carolina in de Verenigde Staten gewaarschuwd. Philip Zeskind van de universiteit en zijn team vergeleken baby’s van vrouwen die tijdens de zwangerschap Prozac, Seroxat, Zoloft of Celexa hadden gebruikt met die van vrouwen die geen serotonine verhogende middelen hadden geslikt. Bij meer dan de helft van de baby’s uit de eerste groep bleek het neurologische systeem verstoord. Zo beefden de baby’s veel en bleven ze vaak in één fase van de slaap steken, in plaats van diverse fasen te doorlopen. Uit het onderzoek is niet gebleken of de serotonine blijvend van invloed is op de hersenen van de baby’s of dat de pasgeborenen alleen maar “afkick-verschijnselen” hebben nadat ze die stof via de moeder hebben binnengekregen.
Zeskind wil niet zeggen dat zwangere vrouwen de middelen niet zouden moeten slikken, maar vindt nader onderzoek wel belangrijk en dat niet gewoon moet worden aangenomen dat de antidepressiva geen kwaad kunnen.’
Ook de Amerikaanse registratieautoriteit FDA waarschuwde voor het gebruik van SSRI’s bij zwangerschap, met name voor Effexor (venlafaxine): “Neonates exposed to Effexor late in the third trimester of pregnancy have developed complications requiring prolonged hospitalization, respiratory support, and tube feeding. Such complications can arise immediately upon delivery.” Maar op ons forum blijkt dat niet alle artsen van dit soort berichtgeving op de hoogte zijn of het betrekken bij de besluitvorming rond behandeling van hun eigen patiënten. Een vrouw schreef op ons forum over haar dilemma:
‘Ik zelf gebruik Effexor en voel me daar uitstekend bij. Wij zijn van de week bij een gynaecoloog geweest met de vraag of het verantwoord is om zwanger te worden tijdens gebruik van een antidepressivum. Dit was geen probleem, zijn reactie was, “gewoon doen, het is slechter voor het ongeboren kind om een depressieve moeder te hebben dan een moeder die een SSRI slikt”. Wat mij verbaasde was dat deze arts niet eens aan mij gevraagd heeft wat voor soort medicijn (TCA of SSRI) ik slik en hoeveel miligram. Effexor kende hij al niet eens en op mijn vraag hoeveel miligram verantwoord was wist hij geen antwoord te gegeven Tevens heb ik de apotheker gebeld en die zei dat het helemaal niet veilig is om Effexor te gebruiken. En dat vind ik dus zo moeilijk, zet drie specialisten naast elkaar en stel ze dezelfde vraag en alle drie zullen ze hem anders beantwoorden. Ik zelf ben absoluut geen voorstander van gebruik van een antidepressivum tijdens zwangerschap, ook al zijn deze niet teratogeen (misvorming tot gevolghebbend) gebleken, maar het idee dat je kindje verslaafd ter wereld komt en opstart problemen heeft vind ik toch wel erg zwaar wegen. Ook de effecten van het medicijn op de lange termijn zijn nog niet bekend. Wat wanneer je kindje een ziekte krijgt, zul je je altijd afvragen komt het door de medicijnen of…..en daar moet je dan wel weer mee zien te leven.’
Patiënten/gebruikers stellen vaak hele exacte vragen, als over hoeveel miligram ze wel of niet mogen gebruiken. Zij informeren ook preventief om zo zorgvuldig mogelijk om te gaan met het gebruik van psychofarmaca in relatie tot hun kinderwens. Stichting Pandora heeft de belangrijkste vragen op een rijtje gezet, in eerste instantie voor lithium en depressie, maar dezelfde vragen worden voor alle psychofarmaca gesteld.
Meest gestelde vragen aan de Pandora Helpdesk rond gebruik lithium en antidepressiva tijdens conceptie, zwangerschap en borstvoeding:
- Heeft het gebruik door mannen van een antidepressivum of Lithium invloed op de conceptie?
- Heeft het gebruik van een antidepressivum of Lithium door de moeder invloed op de conceptie?
- Hoe lang voor de conceptie moet ik het gebruik staken (M/v)?
Kan ik tijdens de zwangerschap een antidepressivum of Lithium gebruiken? - Kan ik beginnen met gebruik als ik tijdens de zwangerschap depressief wordt?
- Heeft het zin om een ander soort antidepressivum of Lithiumpreparaat te gaan gebruiken als ik zwanger wil worden? Is bekend of het ene middel meer of minder schadelijk is dan het andere?
- Heeft veranderen van medicijn zin of is het zelfs noodzakelijk als ik al zwanger ben en me ongerust maak over negatieve invloed op de vrucht?
- Is het mogelijk /heeft het zin om het antidepressivum of het Lithiumpreparaat af te bouwen tot een bepaald minimum. Stoppen is voor mij geen optie.
- Welke afweging moet ik maken? wat is het slechtste stoppen met antidepressiva en depressief worden tijdens de zwangerschap of doorgaan met gebruik? Hoe zit dit met Lithiumpreparaten?
- Heeft een pasgeboren kind onthoudingsverschijnselen als de moeder een antidepressivum gebruikt?
- Mag ik borstvoeding geven als ik antidepressiva slik? Moet ik stoppen/niet beginnen met borstvoeding als ik antidepressiva slik of wil gaan slikken?
- Mag ik borstvoeding geven als ik lithium slik? Moet ik stoppen/niet beginnen met borstvoeding als ik lithium slik of wil gaan slikken?
- Dezelfde vragen als bij zwangerschap kunnen ook bij boirstvoeding worden gesteld: maakt de dosering uit? Is het een antidepressivum meer of minder schadelijk dan het andere?
Enkele specifieke vragen bij zwangerschap:
- Van Anafranil overstappen op Fevarin om de gevolgen voor de ongeboren vrucht te beperken.
- Van Camcolit overstappen op Litarex.
- Volgens mijn huisarts kan een zwangerschap met clomipramine wel. Forum/04-06-2004
- Ik ben mijn antidepressiva clomipramine aan het afbouwen. Volgens mijn psychiater zou dit middel erg schadelijk zijn tijdens de zwangerschap. Hij gaf me de keuze Prozac te gaan slikken, dit zou minder schadelijk zijn maar de gevolgen op de lange termijn zijn niet bekend. Forum/28-06-2004
Door patiënten uitgesproken overwegingen:
- Stress en angst is zeker niet goed voor de baby
- Als ik me niet goed voel kan ik ook geen gezonde baby ter wereld brengen.
Wetenschap in beweging
In een gesprek met Dr. Evelyn Schaafsma, hoofd wetenschapswinkel Groningen en prof dr. Lolkje de Jong-van den Berg, apotheker/epidemioloog, hoogleraar epidemiologie, hoofd basiseenheid Sociale Farmacie en Farmaco-epidemiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), bespreken we de ervaringsverhalen en vragen aan de Pandora Helpdesk. We zoeken mogelijkheden om tot betere voorlichting te komen en realiseren ons dat de wetenschap nog in een pioniersfase is. Over veel middelen is niets bekend wat betreft zwangerschap en borstvoeding en het is lastig om er iets in het algemeen over te zeggen. Gesteld wordt dat je altijd de toestand van de moeder moet afwegen versus de mogelijke schade voor het kind. Stoppen wordt niet perse als de beste oplossing aanbevolen, zeker niet abrupt! Van mogelijke schadelijke effecten voor het kind weet men vaak (te) weinig, daarom is de afweging zo lastig en zal de keuze echt individueel moeten gebeuren. De wetenschap is momenteel erg in beweging wat het zoeken naar kennis op dit gebied betreft.
Wetenschappers spreken bij werking en bijwerkingen van psychofarmaca in termen van ‘de fase van zwangerschap.’ Met name aan het einde van de zwangerschap lijkt het risico te ontstaan dat de baby onder invloed van antidepressiva (‘verslaafd’) op de wereld komt. Baby’s moeten vaak opgevangen worden in de intensive care om af te kicken na de bevalling (van psychofarmaca). Het advies wordt wel gegeven om vier weken voor geplande datum bevalling afbouwen, het kind heeft dan bij de geboorte niet meer een hoge spiegel. Er wordt momenteel internationaal onderzoek gedaan naar de werking van SSRI’s tijdens de zwangerschap. Met borstvoeding bestaan risico’s omdat het kind de medicijnen zelf nog niet kan verwerken en via de moedermelk binnen krijgt. Ook hier geldt: sommige artsen laten het wel toe, onder meer omdat de vrouw zich niet schuldig moet voelen. Het is een keuze, die onder begeleiding van de arts moet worden gemaakt. Over SSRI’s en borstvoeding zegt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in haar boek ‘medicatiebewaking, geneesmiddelen, zwangerschap en borstvoeding’niet bij voorbaat ‘medicatie betekent geen borstvoeding’.
Er is informatie bekend over de uitscheiding van SSRI’s in de moedermelk. Voor paroxetine, sertraline, fluvoxamine is dit relatief laag (<3%) en voor citalopram en fluoxetine juist relatief hoog (laatste soms tot >10%). Daarom wordt fluoxetine afgeraden te gebruiken bij borstvoeding. (ook gezien de lange tijd die dit middel in het lichaam van de moeder blijft). Als de moeder echter al tijdens de zwangerschap heeft gebruikt, kan ze tijdens borstvoeding door gebruiken. Er zijn echter ook negatieve effecten beschreven van fluoxetine bij borstvoeding, ook dat moet nader worden bestudeerd. Er is een voorkeur voor gebruik van de eerste drie genoemde middelen als er nog gekozen moet worden (bijvoorbeeld bij postnatale depressie) Bij paroxetine wordt geadviseerd dit in te nemen na de laatste voeding en eventueel een nachtvoeding over te slaan omdat dit middel rond 4-6 uur na inname de hoogste concentratie bereikt in de melk.
